Paylaşılan vizyon ve ortak değer ifadelerini gördüğümüzde hepimizin zihninde farklı düşünceler oluştuğunu söylesem çok da abartmış olmam diye düşünüyorum. Bu iki ifade iş ortamlarında döngüsel şekilde birbirini besleyen ve sonuç etkisi ile çalışanların üzerinde etkisi olan önemli dinamiklere işaret ediyor. Bu yazıda ben bu kapsama alanını biraz daraltıp odağı okul ortamına getirerek “paylaşılan vizyon” ve “ortak değer” oluşturma çabalarının okul topluluğu üzerindeki etkileri hakkında düşüncelerimi paylaşacağım.
Hepimizin bildiği gibi vizyon bir okulun belirlediği misyonu doğrultusunda ileriye dönük hayallerini, planlarını bir başka deyişle kendi için çizdiği resmi ve ulaşmak istediği hedefini ifade eder. Bu vizyona ulaşma hayali okul topluluğunun en önemli paydaşlarından biri olan öğretmenler tarafından benimsenmemişse vizyona ulaşma ne ölçüde gerçekleşir sorusunun cevabını düşünmek önemli olur düşüncesindeyim. Tam bu noktada” paylaşılan vizyon” hakkında biraz daha derinlemesine düşünebiliriz. “Vizyon sürekli bir eylem, öğrenme ve derin düşünme döngüsü yoluyla insanları ileriye taşımadıkça ve evrimsel bir yaşam deneyimine dönüşmedikçe paylaşılan bir vizyon değildir” cümlesinde de açıkça görüldüğü gibi paylaşılan vizyon okul topluluğunu derin düşünmeye ve aksiyon almaya yönlendirme durumundadır. Bir başka ifade ile paylaşılan vizyon ortak amaca adanmışlığı geliştirir. Ortak bir vizyon oluşturulmasında “birlikte yaratmak istediğimiz gelecek” imgeleri ile bu resme ulaşmak için önemli olacak “ilkeler, yönlendirici uygulamalar ve okulun gelişmesine adanmış öğretmenlerin oluşturduğu sinerji” büyük rol oynar. Kimileri vizyonun sadece üst düzey liderler tarafından belirlenmesi gerektiğini düşünebilirler ancak otoriteye bağlı bir vizyon sürdürülebilir değildir. Paylaşılan vizyon üzerine bir beyin fırtınası yapsak bu kavramın ana bileşenleri olarak akla gelebilecek olanları “kolektif bilinç, aidiyet ve bütüne hizmet “olarak sıralayabiliriz. Fransız sosyolog Durkheim tarafından aynı toplumun ortalama vatandaşları arasında ortak olan inançların ve duyguların toplamı olarak tanımlanan kolektif bilinç gibi paylaşılan vizyon da okul topluluğunda ortak olan inançları ve duyguları anlatır. Bütüne hizmet kolektif bilinci takip eder ve büyük amaca hizmet eder. Tüm bu döngüsel süreçler ise okulun tüm paydaşları tarafından benimsenmiş ortak değerlerinin oluşmasına neden olur. Ortak değerler etrafında birleşmiş paylaşılan vizyona odaklanmış aidiyet seviyesi yüksek bir okul topluluğu şüphesiz eğitim ile ilgili koyulan hedeflerin ulaşılabilirliğini arttıran en güçlü dinamiktir.
Literatürde bu alanda araştırma yapan birçok bilim insanı da bulunmaktadır. Özellikle okullarda paylaşılan vizyonun inşa edilmesi ile ilgili “The Fifth Discipline Fieldbook” kitabında yönetici danışmanı Bryan Smith tarafından kaleme alınan “Building Shared Vision: How to Begin bölümünde yer alan 5 aşama bu alanda kabul görmüş bir bakış açısına işaret eder. Bu aşamalar;
- Anlatma
- Satma
- Test Etme
- Danışma
- Birlikte yaratma
Birinci aşama en basit olan anlatımdır. Talimatların net ve bu talimatlara uymanın zorunlu olduğu otorite destekli aktarımları yani okul yöneticisinin okul topluluğuna aktardıklarını ifade eder. İkinci aşamada lider mümkün olduğu kadar çok taahhüt isteyerek insanları yeni bir oluşuma veya harekete katmaya çalışır. Bu aşama mümkün olduğunca hedefin neden arzulanır bir hedef olduğu ile ilgili olarak öğretmenleri ikna çabalarıdır aslında. Bir sonraki aşama ise Test etmedir yani liderin vizyonun ne kadar desteklendiğini ve öğretmenlerin ne kadar hevesli olduklarını öğrenmek için vizyonu masaya yatırdığı aşamadır. Elde edilen sonuçlar, bir sonraki aşamayı tasarlamak için kullanılır. Danışma aşaması ise koyulan vizyonla ilgili liderin okul topluluğundan odak gruplar oluşturarak sistemi analiz etmelerini doğru yolda yürütüp yürümediklerini anlamalarını talep ettikleri aşamadır. En etkili aşama olan son aşamadan bir önceki aşama olması nedeniyle yaşanabilecek fikir ayrılıklarının ve olası problemlerin tespit edilmesi ve çözülmesi gereken bir aşamadır. Son aşama ise vurucu olan aşamadır çünkü adından da anlaşılacağı gibi ortak yaratıma işaret eder. Bu aşama üzerinde en çok zaman harcanması gereken ve ortak sinerji oluşmasını sağlama amacıyla paydaşların motivasyon seviyelerinin yükseltilmesi gereken bir seviyedir.
Okulların kendileri için belirlediği misyonlarına ulaşma yollarında yarattıkları vizyon, bu vizyonun paylaşılan bir vizyon olması ve yaratılan ortak değerle birleşerek etki yaratması ile mümkündür. Sonuç etkisi ise şüphesiz aidiyet duyguları gelişmiş öğretmenlerle güçlenen okullardır.
